Το μεγαλύτερο κομμάτι των Σαρακατσάνων της ΠΓΔΜ -«Σκόπια» ή «κράτος των Σκοπίων» , εγκατέλειψε συστηματικά τις περιοχές του, τις δεκαετίες του 1950 και 1960, λόγω των μεθοδεύσεων και των πιέσεων που ασκούσαν οι εκεί αρχές.
Για
την ιστορία, το πρώτο κύμα Σαρακατσάνων εγκαταστάθηκε στους νομούς Σερρών και
Ροδόπης, την περίοδο της κατοχής, αφού δεν υπήρχαν σύνορα.
Το
δεύτερο κύμα ήρθε στη δεκαετία του 1950. Ήταν λίγες οικογένειες που
εγκαταστάθηκαν στο Γόνιμο Σερρών και τη Χαλάστρα.
Ο
κύριος όγκος όμως ήρθε τη δεκαετία του 1960 και οι οποίοι, ύστερα από
περιπλανήσεις εγκαταστάθηκαν στο δήμο Ελευθερίου – Ν. Κορδελιού.
Η
ζωή όλων αυτών στα Σκόπια ήταν νομαδική μέχρι το 1948, που το καθεστώς του
Τίτο, εφάρμοσε το σύστημα των κολχόζ. Σαν πρώτο μέτρο έγινε η αρπαγή των
προβάτων από τις οικογένειες που είχαν πάνω από 400 πρόβατα, αφήνοντάς τους
μόνο 20. Επειδή όμως οι Σαρακατσάνοι όταν νοίκιαζαν βοσκοτόπια δήλωναν τον
αριθμό των προβάτων στο όνομα του Κεχαγιά έγινε ευκολότερη η αρπαγή. Μετά έπαψε
να ισχύει το όριο αυτό και η αρπαγή επεκτάθηκε και σε όσους είχαν γλιτώσει.
Τότε
οι Σαρακατσάνοι εγκαταστάθηκαν στις πόλεις και στα χωριά, συμβιώνοντας με τους
κατοίκους της περιοχής. Ο Σαρακατσάνος αναγκάστηκε να γίνει – ανεπιτυχώς –
αστός. Μολαταύτα συνέχισαν να παντρεύονται μεταξύ τους (ενδογαμία) και να
διατηρούν τη γλώσσα τους, τα έθιμα και τις παραδόσεις.
Με
την πάροδο των ετών, οι Σαρακατσάνοι δυσανασχέτησαν από την αρπαγή των προβάτων
τους και πεισμωμένοι από την ‘’αναγκαστική’’ αστικοποίησή τους, ωρίμασε στο
μυαλό τους την ιδέα της επιστροφής στην Ελλάδα.
Μέχρι
το 1958 απαγορευόταν η μαζική έξοδος από τη Γιουγκοσλαβία. Όταν αυτό επετράπη,
οι Σαρακατσάνοι περνούν τα σύνορα μαζί με το μικρό τους βίος.
Ένα
σπουδαίας εθνικής σημασίας γεγονός έγινε το 1948, οπότε και συνελήφθηκε ο
νεαρός μαθητής λυκείου Ευάγγελος Μαριόλας του Αθανασίου για κατασκοπεία υπέρ
της Ελλάδας. Αρκετοί Σαρακατσάνοι μπήκαν σε φυλακές και οι οικογένειές τους
εξορίστηκαν στην Κότσιανη (Kocani), μακριά από τα ελληνογιουγκοσλαβικά Σύνορα.
Στις ταυτότητες τους μπήκε ένα Κ (κοντρόλ) για να ελέγχονται ευκολότερα.
Ιδιαίτερης
σημασίας είναι το γεγονός ότι μια ομάδα από τους Σαρακατσάνους των Σκοπίων που
επέστρεψαν στην Ελλάδα το 1944 έφυγαν σαν μετανάστες στη Βραζιλία, με τα αθρόα
κύματα μεταναστών που έφευγαν τότε από την Ελλάδα. Μετά από εξαντλητικό ταξίδι
με καράβι, 20 περίπου οικογένειες εγκαταστάθηκαν σ’ ένα νησάκι, απέναντι από το
Ρίο ντε Τζανέϊρο.
Επειδή οι Σαρακατσάνοι είχαν δηλώσει
κτηνοτρόφοι, τους πρότειναν να ασχοληθούν με εκτροφή βοοειδών. Αυτοί όμως
περιφρονούσαν μετά από τόσους αιώνες εκτροφής προβάτων στα ψηλά βουνά, την
απασχόληση με τα βοοειδή και μετά από έξι μήνες επέστρεψαν πίσω. Αυτή ήταν η
"οδύσσεια" των Ελλήνων Σαρακατσάνων της ΠΓΔΜ-«Σκόπια» ή «κράτος των Σκοπίων». Είναι χαρακτηριστικό
πως την περίοδο 1960 – 1967 εγκαταστάθηκαν στο Ελευθέριο – Ν. Κορδελιό περίπου
3.500 Σαρακατσάνοι απο περιοχές της πρώην ΠΓΔΜ.
