Ο
μακεδονομάχος (και μετέπειτα στρατηγός και ακαδημαϊκός) Αλέξανδρος
Μαζαράκης – Αινιάν στα «Απομνημονεύματα» του, γράφει για την περίοδο
κατά την οποία ως νεαρός αξιωματικός ανέβηκε στη Μακεδονία (1905) για να
συμμετάσχει στον Μακεδονικό Αγώνα.Είναι γνωστό ότι μόλις το 1904 και ενώ κινδύνευε να χαθεί η Μακεδονία, η ελληνική κυβέρνηση εξαναγκάστηκε, από την εθνική δράση του Γερμανού Καραβαγγέλη και από την κοινή γνώμη του ελεύθερου ελληνικού κράτους, να συμμετάσχει στον αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Έτσι, αποφάσισε να στείλει, ως αρχηγό του Αγώνα, στη Θεσσαλονίκη τον πρέσβη Λάμπρο Κορομηλά. Ο τελευταίος, άνθρωπος σοβαρός και οργανωτικός, συνέθεσε εθνολογικούς χάρτες της Μακεδονίας, προκειμένου να γνωρίζουν οι αξιωματικοί που προέρχονταν από τη νότια Ελλάδα, την σύνθεση του ντόπιου πληθυσμού.
Ο
Αλέξανδρος Μαζαράκης, ως συνεργάτης του Κορομηλά, μας δίνει στα
Απομνημονεύματα του, δύο εθνολογικούς χάρτες της Μακεδονίας. Στον πρώτο
εθνολογικό χάρτη γίνεται διάκριση του πληθυσμού με βάση το θρήσκευμα και
κάποια άλλα χαρακτηριστικά. Εκεί γίνεται αναφορά για τους
μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Μακεδονίας. Αξίζει να παραθέσουμε
ολόκληρο το απόσπασμα «μεταφρασμένο» στη δημοτική γλώσσα:«Σε ολόκληρη τη Μακεδονία κατοικούν ανάμικτα, μαζί με τους πληθυσμούς που αναφέραμε, Μωαμεθανοί, εκ των οποίων πολλοί είναι ιθαγενείς που εξισλαμίστηκαν, Έλληνες, Σλάβοι, Βλάχοι, κλπ, οι οποίοι διατηρούν και την αρχική τους γλώσσα.
Έτσι, οι Τούρκοι των Γρεβενών, που εξισλαμίσθηκαν σχετικά πρόσφατα, οι λεγόμενοι βαλαάδες, μιλούνε μόνο ελληνικά, αγνοώντας την τουρκική, οι Πομάκοι που κατοικούν στην ορεινή Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη είναι Μωαμεθανοί σλαβικής καταγωγής και μιλούνε σλαβικά, τέλος στην περιοχή της Καρατζόβας (Νότια, Φούστα κτλ) κατοικούν μωαμεθανοί βλάχικης καταγωγής, που μιλάνε βλάχικα».
Ο δεύτερος εθνολογικός χάρτης του Μαζαράκη χωρίζει τις διαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες της Μακεδονίας με βάση τη γλώσσα. Από αυτές θα παραθέσουμε εκείνες που αφορούν τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Μακεδονίας:
«…8. Μουσουλμάνοι τουρκόφωνοι, 9. Μουσουλμάνοι ελληνόφωνοι (Γρεβενά), 10. Μουσουλμάνοι σλαβόφωνοι (Πομάκοι), 11. Μουσουλμάνοι βλαχόφωνοι (Καρατζόβα), 12. Αλβανοί μουσουλμάνοι …..».
Σχόλιο της Ζαγάλισα: Η ύπαρξη των Πομάκων στην ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη στις αρχές του 20ου αιώνα (1905), ως ξεχωριστής εθνοτικής ομάδας που δεν έχει σχέση με τους Τούρκους, επιβεβαιώνεται από μία ακόμη ιστορική πηγή και μάλιστα επίσημη. Η αναφορά στους Πομάκους της ανατολικής Μακεδονίας περιλαμβάνει τις ορεινές περιοχές του νομού Δράμας, όπου υπήρχαν αρκετά Πομακοχώρια. Οι Πομάκοι της Δράμας έφυγαν στην Τουρκία με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923. Αλλά, ακόμα και σήμερα, τόσες δεκαετίες μετά, συνεχίζουν να αισθάνονται Πομάκοι και η νοσταλγία για τα χωριά που εγκατέλειψαν είναι έντονη.
Οι επισκέπτες της ορεινής Δράμας, μπορούν ακόμη να συναντήσουν ερείπια
Ζαγάλισα
