Απόγονοι της μεγάλης σεφαραδίτικης οικογένειας που έφτασε εδώ από την Ισπανία τον 15ο αιώνα, έγραψαν πολυσήμαντη ιστορία πριν αφανιστούν από τους ναζί και διασκορπιστούν σε ολόκληρο τον κόσμο.
Οικογένεια Ντασώ, Νικολά Σαρκοζί, οικογένεια Καράσο («Danone»), Εντγκαρ Μορέν, Βιντάλ Σασούν, Ντάιαν Φον Φίστενμπεργκ είναι μερικά από τα γνωστά ονόματα διεθνώς που έλκουν την καταγωγή τους από τη Θεσσαλονίκη και είναι απόγονοι της μεγάλης σεφαραδίτικης εβραϊκής κοινότητας που έφτασε εδώ από την Ισπανία τον 15ο αιώνα, γράφοντας μια μεγάλη πολυσήμαντη ιστορία πριν αφανιστεί κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο από τους ναζί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα κρεματόρια.
Το εβραϊκό στοιχείο σε όλο τον κόσμο έχει σε ξεχωριστή θέση τη Θεσσαλονίκη και διατηρεί δεσμούς μαζί της, ενώ παρακολουθεί με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την προσπάθεια του δημάρχου Γιάννη Μπουτάρη για μια εξωστρεφή και κοσμοπολίτικη Θεσσαλονίκη που αποκαθιστά και τιμά το εβραϊκό παρελθόν της πόλης.
Οι επισκέπτες από το Ισραήλ αυξήθηκαν ιλιγγιωδώς το 2011 και, σύμφωνα με στοιχεία της Ενωσης Ξενοδόχων Θεσσαλονίκης, οι διανυκτερεύσεις Ισραηλινών έφτασαν τις 59.000, καταγράφοντας εντυπωσιακή αύξηση που άγγιξε το 400% σε σχέση με το 2010.
Στους παραπάνω δεν περιλαμβάνονται οι εβραϊκής καταγωγής επισκέπτες από διάφορες χώρες του κόσμου. Τον περασμένο Ιούνιο, μάλιστα,επισκέφτηκαν τη Θεσσαλονίκη οι 50 σημαντικότεροι παράγοντες του εβραϊκού λόμπι στις ΗΠΑ, πριν μεταβούν στο Ισραήλ για την ετήσια συνδιάσκεψή τους.
Μπορεί το εβραϊκό στοιχείο που συνδέεται με τη Θεσσαλονίκη να είναι αφανισμένο, όμως όλο και περισσότερο επιχειρεί να ανανεώσει τους δεσμούς του με την πόλη.
Ο Λοράν Ντασώ (αριστερά) με τα αδέρφια του Τιερί και Μαρί-Ελέν και της μητέρα τους Νικόλ στην πόλη των προγόνων τους.
«Ηρθαμε στο σπίτι της γιαγιάς», ήταν τα λόγια τηςοικογένειας Ντασώ που βρέθηκαν στις αρχές της εβδομάδας στη Θεσσαλονίκη, σε ένα ταξίδι επιστροφής στα ίχνη των προγόνων τους και για να δώσουν το όνομα «Δαρείος - Αλλατίνη - Ντασώ» στην Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης, τις εργασίες ανακαίνισης της οποίας χρηματοδότησε η οικογένεια.
Με το ιδιωτικό τους τζετ έφτασαν για μια διήμερη επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη ο Λοράν Ντασώ, που σήμερα ηγείται της ομώνυμης μεγάλης αεροναυπηγικής βιομηχανίας, με τα αδέρφια του Τιερί και Μαρί-Ελέν και τη μητέρα τους Νικόλ.
Ο παππούς τους Μαρσέλ Μπλοχ, που άλλαξε το όνομα σε Ντασώ και υπήρξε ο πατέρας της αεροναυπηγικής της Γαλλίας και δημιουργός της περίφημης «Ντασώ», γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1882 και η μητέρα του η Νοεμί υπήρξε γόνος της οικογένειας Αλλατίνη και ο πατέρας της Μοσέ ήταν από εκείνους που συνέβαλαν στην αίγλη της πόλης και στον εκσυγχρονισμό της κατά τον 19ο αιώνα.
«Θεσσαλονικεύς»
«Η επιτυχία του Μαρσέλ Ντασώ στη Γαλλία στην αεροναυπηγική έχει τις ρίζες της στην οικογένεια Αλλατίνη με τους αλευρόμυλους και τα κεραμοποιεία», εξομολογήθηκε ο Λοράν Ντασώ αυτές τις μέρες στη Θεσσαλονίκη, ενώ όπως είπε όφειλε πολλά στη μητέρα του τη Ναομί τη Θεσσαλονικιά, όπως την αποκάλεσε. «Ο παππούς μας ήταν δεμένος με την ελληνική και εβραϊκή κουλτούρα και μας την κληροδότησε σε κάποιο βαθμό, τη θεωρούσε κτήμα της δικής του παιδείας και της δική μας», ανέφερε.
«Η επιτυχία του Μαρσέλ Ντασώ στη Γαλλία στην αεροναυπηγική έχει τις ρίζες της στην οικογένεια Αλλατίνη με τους αλευρόμυλους και τα κεραμοποιεία», εξομολογήθηκε ο Λοράν Ντασώ αυτές τις μέρες στη Θεσσαλονίκη, ενώ όπως είπε όφειλε πολλά στη μητέρα του τη Ναομί τη Θεσσαλονικιά, όπως την αποκάλεσε. «Ο παππούς μας ήταν δεμένος με την ελληνική και εβραϊκή κουλτούρα και μας την κληροδότησε σε κάποιο βαθμό, τη θεωρούσε κτήμα της δικής του παιδείας και της δική μας», ανέφερε.
Τον ιδιαίτερο ρόλο της οικογένειας Αλλατίνη στη Θεσσαλονίκη του 19ου αιώνα και ιδιαίτερα του Μοσέ ή Μωύς Αλλατίνη, ο οποίος υπήρξε οπαδός του Διαφωτισμού, επισημαίνει και ο γνωστός Γαλλοεβραίος φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν, που είναι κι αυτός «Θεσσαλονικεύς».
Το πραγματικό του όνομα είναι Ναχούμ, γεννήθηκε στο Παρίσι, όμως η οικογένειά του για πολλές γενιές έζησε στη Θεσσαλονίκη, ενώ ο πατέρας του ο Βιντάλ Ναχούμ, γεννημένος στη Θεσσαλονίκη, έφυγε το 1916, σε ηλικία 22 ετών, για τη Μασσαλία, δηλώνοντας στις γαλλικές αρχές «Ιθαγένεια: Θεσσαλονικεύς»!
«Η σεφαρδίτικη Θεσσαλονίκη τότε ήταν πολύγλωσση και διαπολιτισμική. Ο εκσυγχρονισμός της ξεκίνησε το 1858, όταν ο Μωύς Αλλατίνη πραγματοποιεί το πρώτο βήμα της πολιτιστικής «περεστρόικα» ιδρύοντας ένα γαλλικό σχολείο», γράφει ο Μορέν, σε ένα βιβλίο αφιέρωμα στη Θεσσαλονίκη που κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό με τον τίτλο «Ο Βιντάλ και οι δικοί του. Από τη Θεσσαλονίκη στο Παρίσι», που έχει κορμό την ιστορία του πατέρα του.
Εκπαιδευτική άνοιξη
«Από τα μέσα του 19ου αιώνα -όπως γράφει- ο διαφωτισμός εισέβαλε ορμητικά, χάρη στην επιρροή μαρράνων (εκχριστιανισμένων εβραίων), ντονμέδων (εξισλαμισμένων εβραίων) και των λιβορνέζων εκκοσμικευμένων εβραίων, όπως οι Αλλατίνι και οι Μοδιάνο, που έφεραν την τεχνολογία της Δύσης και μια εκπαιδευτική άνοιξη στη Θεσσαλονίκη».
«Από τα μέσα του 19ου αιώνα -όπως γράφει- ο διαφωτισμός εισέβαλε ορμητικά, χάρη στην επιρροή μαρράνων (εκχριστιανισμένων εβραίων), ντονμέδων (εξισλαμισμένων εβραίων) και των λιβορνέζων εκκοσμικευμένων εβραίων, όπως οι Αλλατίνι και οι Μοδιάνο, που έφεραν την τεχνολογία της Δύσης και μια εκπαιδευτική άνοιξη στη Θεσσαλονίκη».
Πάντως η οικογένεια Ντασώ διατηρεί ιδιαίτερες σχέσεις και με τον μέχρι πρόσφατα πρόεδρο της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί που δήλωνε -παλιότερα-Σαλονικιός, αφού είναι απόγονος των Μαλάχ, μιας από τις μεγάλες εβραϊκές οικογένειες της Θεσσαλονίκης.
Ο Βιντάλ Σασούν
Στον μακρύ αυτό κατάλογο συμπεριλαμβάνεται και το όνομα του περίφημου κομμωτή Βιντάλ Σασούν, ο οποίος πέθανε στις ΗΠΑ τον περασμένο Μάιο. Ο πατέρας του, Τζακ, είχε γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη. Ο Σασούν έφερε επανάσταση στο γυναικείο χτένισμα στα μέσα της δεκαετίας του '50 με τα γεωμετρικά του σχήματα και ήταν ο άνθρωπος που «άλλαξε τον κόσμο με ένα ψαλίδι» και απελευθέρωσε τη γυναίκα από «την τυραννία του κομμωτηρίου».
Ρίζες από τη Θεσσαλονίκη έχει και η σχεδιάστρια μόδας και ιδιοκτήτρια του γνωστού οίκου μόδας Ντάιαν Φον Φίστενμπεργκ.
Ο Αρόν Μαλάχ, παππούς του Σαρκοζί, γιος του κοσμηματοπώλη Μαρντοχάι Μαλάχ, έφυγε μαζί με τη μητέρα του από τη Θεσσαλονίκη για να σπουδάσει στο Παρίσι.
Προπάππος του Ν. Σαρκοζί από τη μητέρα του ήταν ο Μαρντοχάι Μαλάχ, ιδιοκτήτης ενός από τα μεγαλύτερα κοσμηματοπωλεία της Θεσσαλονίκης, στην οδό Βενιζέλου, που πέθανε το 1913, έναν χρόνο μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, αφήνοντας πίσω τη σύζυγό του, Ρέινα, και τα επτά παιδιά που απέκτησαν.
Ο τάφος του βρίσκεται στο εβραϊκό νεκροταφείο στη Σταυρούπολη και είχε πάει να τον προσκυνήσει ο Σαρκοζί όταν επισκέφθηκε παλιότερα τη Θεσσαλονίκη. Ο παππούς του Σαρκοζί, ο Αρόν Μαλάχ, που ήταν γνωστός ως Μπενίκο, έφυγε μαζί με τη μητέρα του από τη Θεσσαλονίκη για να σπουδάσει στο Παρίσι και το 1917 παντρεύτηκε τη Γαλλίδα Αντέλ Μπουβιέρ και ασπάστηκε τον καθολικισμό, αλλάζοντας το όνομά του σε Μπενεντίκτ.
Eθνικό κεφάλαιο
Η οικογένεια Καράσο (Danone) ήταν από τις πιο γνωστές των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.
Λίγοι γνωρίζουν ότι ο δημιουργός της δεύτερης σήμερα μεγαλύτερης εταιρείας τροφίμων στον κόσμο, που αποτελεί «εθνικό κεφάλαιο» για τη Γαλλία, της περίφημης «Danone», ξεκίνησε κι αυτός από τη Θεσσαλονίκη στις αρχές του περασμένου αιώνα. Ηταν ο Ισαάκ Καράσο -η οικογένεια Καράσο ήταν από τις πιο γνωστές των Εβραίων της Θεσσαλονίκης που έφτασε εδώ τον 15ο αιώνα από την Ισπανία- που έφυγε με την οικογένειά του από την πόλη λίγο πριν την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, για να καταλήξει στη Βαρκελώνη.
Το 1919 δημιούργησε στη Βαρκελώνη το πρώτο βιομηχανοποιημένο γιαούρτι με γάλα και προβιοτικά σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Παστέρ, ενώ το 1929 στο 18ο διαμέρισμα του Παρισιού δημιουργούσε τη «Danone». Τον Μάιο του 2009 έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 103 χρόνων ο γιος του Ντανιέλ (Δανιήλ) Καράσο, ο οποίος ήταν αυτός που εξέλιξε την «Danone» στον σημερινό γίγαντα των γαλακτοκομικών.
ΜΟΣΕ ΑΛΛΑΤΙΝΗ
Ο γιατρός που άλλαξε τη μοίρα της κοινότητας.
Ο γιατρός που άλλαξε τη μοίρα της κοινότητας.
Ο 19ος αιώνας ήταν η κατεξοχήν χρονική στιγμή κατά την οποία η εβραϊκή κοινότητα Θεσσαλονίκης έγραψε τις λαμπρότερες σελίδες της ιστορίας της πριν εξαφανιστεί με πρωτόφαντη κτηνωδία στις φλόγες των κρεματορίων των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Ο άνθρωπος που άλλαξε τη μέχρι τότε πορεία της κοινότητας και συνέβαλε κατ' επέκταση στην αίγλη ολόκληρης της πόλης δεν ήταν άλλος από τον δόκτορα Μοσέ Αλλατίνη (1800 ? 1882). Το μέσο ήταν η Alliance Israelite, που είχε ιδρυθεί στο Παρίσι, και ένα από τα παραρτήματά της, ίσως το πιο ενεργητικό, ήταν αυτό της Θεσσαλονίκης.
Ο Αλλατίνη δεν ήταν μόνο επιχειρηματίας, ήταν βαθύς γνώστης και εκφραστής της δυτικής κουλτούρας, ένας ορθολογιστής και εκσυγχρονιστής με παράλληληαίσθηση του κοινωνικού του περίγυρου και κατανόηση της αξίας που είχε για την κοινότητά του η μόρφωση και η εκπαίδευση.
Οπως γράφει και ο ιστορικός Γιόζεφ Νεχαμά «δεν άντεχε να βλέπει τα αδέλφια του να λιμνάζουν σε μια ολέθρια άγνοια, η οποία τους καταδίκαζε σε μία εμφανώς κατώτερη θέση».
Ο γιατρός έγινε «το σιδερένιο χέρι κάτω από το γάντι». Εκόντες άκοντες οι υπόλοιποι επιφανείς επιχειρηματίες τον ακολούθησαν συμβάλλοντας στην αναγέννηση της κοινότητας. Μέχρι τότε οι Εβραίοι της πόλης επιδείκνυαν μερικές δεκάδες επιχειρηματίες και χιλιάδες καροτσέρηδες, χαμάληδες, βαρκάρηδες, παλιατζήδες, ψιλικατζήδες και τσαρουχοποιούς βυθισμένους στη φτώχεια, την απαιδευσιά, τον μυστικισμό και τις αιρέσεις.
Οι χειραφετημένοι ξεχώριζαν από τη ροπή τους στην ευρωπαϊκή ενδυμασία, τις βεγγέρες, τα κονσέρτα πιάνου και τις χοροεσπερίδες. Ηταν οι μεγαλοαστοί με τις βίλες στη λεωφόρο των Εξοχών και την ενασχόληση με τις τράπεζες, το χρηματιστήριο, τις ασφαλιστικές εταιρείες και το εξαγωγικό ή εισαγωγικό εμπόριο. Το δούναι και λαβείν με τη Μασσαλία, τη Λυών, το Αμστερνταμ και το Λονδίνο ήταν στην ημερήσια διάταξη. Για τη φτωχολογιά απέμεναν οι τσακωμοί στο λιμάνι και οι παλαιστικοί αγώνες.
Η θέληση και η αποφασιστικότητα του γιατρού να οργανώσει και να μορφώσει την κοινότητα συμπαρέσυρε αρχικά τον μεγάλο ανταγωνιστή του με τη μυθική περιουσία, τον Σαούλ Μοδιάνο, κι ύστερα κανείς δεν μπορούσε να μείνει πια αδιάφορος.
Τα ονόματα και μόνο της επιτροπής που διευθύνει το εκπαιδευτικό έργο της Alliance στη Θεσσαλονίκη είναι ενδεικτικά: Ενρί Περέιρα, Σαρλ Αλλατίνη, Μοσέ Αλλατίνη, Μοσέ Μορπούργο, Γιουδά Νεχαμά, Εντοντ Αλλατίνη, Σαλόμ Σαΐας, Λεβή Σαούλ Μοδιάνο, Γιοακίμ Φερνάντεζ, Γιοζέφ Μισραχή, Μποχόρ Ματαλόν κ.ά.
