ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΣ: ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΤΑ ΒΓΑΛΟΥΜΕ ΠΕΡΑ
ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ
V. Την 1-11-43 το βράδυ συναντηθήκαμε ξανά με τον Βασίλη στο Βαλκάνο. Κάναμε μια σύσκεψη μαζί με όλα τα στρατιωτικά και πολιτικά στελέχη. Ο Βασίλης διεπίστωσε: α) Απεδείχθη απ' τις ως τώρα, συγκρούσεις μας με τους Γερμανούς ότι δεν μπορούμε να βγάλουμε πέρα σε εκ παρατάξεως μάχες.
Και όμως ο Ζέρβας σε μάχη εκ παρατάξεως με τους Γερμανούς τους κράτησε στην Λειψώ και στο Βουλγαρέλι 12 μέρες και τελικά οι Γερμανοί γύρισαν απ' όπου ήρθαν, άπρακτοι.
β) Δεν μπορούμε νάχουμε τόσο μεγάλα τμήματα και βαρέως εξοπλισμένα, γ) Δεν μπορούμε νάχουμε Επιμελητείες κλπ., που μας κάνουν δυσκίνητους.
Βάσει αυτών πρότεινε:
α) Να εγκαταλείψουμε την ιδέα δημιουργίας προγεφυρώματος στην Μεσούντα - Τετράκωμο.β) Να τραβηχτούμε απ' το Βαλκάνο, Κοθώνι, Μυρόφυλλο. γ) Να κρατήσουμε ελαστική άμυνα και προσωρινώς, στα μεταξύ Βαλκάνο - Καλής Κώμης (Ελληνικά) υψώματα, δ) Να φύγουν τα Μακεδόνικα τμήματα (1) για την περιοχή των Μεραρχιών τους. ε) Να συναντηθούμε με το Ε.Σ.Η. και, αφού διώξουμε τους εφεδρικούς, τους αρρώστους και τους ανυπόδητους, ξεσκαρτάρουμε τους δειλούς και απρόθυμους, ν' αφήσουμε μόνον μικρά τμήματα, χωρισμένα σε μικρές ανταρτοομάδες, για τη συνέχιση της εκκαθαρίσεως του ΕΔΕΣ και την αντίσταση εναντίον των Γερμανών.
Τις τέτοιες διαπιστώσεις και προτάσεις του, πλην των ανωτέρω, τις βάσιζε και στη γνώμη του (κατά το πιθανότερο - όπως έλεγε), του ότι οι Γερμανοί θα συνέχιζαν την κίνηση τους προς την κατεύθυνση μας. Του ότι η 1η Μεραρχία θ' αντιμετώπιζε ανάγκες. Του ότι, άμεσα η ΧΙΙΙη είχε σειρά να δεχθή το κτύπημα των Γερμανών. Σ' όλα τα πιο πάνω δεν είχε αντίρρηση κανένας, μα εγώ διεφώνησα ως προς την ακολουθητέα τακτική, για να κάνουμε ότι ακριβώς και αυτός ήθελε.
Εγώ διεπίστωσα: α) ότι η εκκαθάριση του ΕΔΕΣ δεν μπορούσε να συνεχισθή με μικρά και ελαφρώς εξοπλισμένα τμήματα. Γιατί ο Ζέρβας σύντομα θ' ανασυγκροτούτανε και θα ενισχυότανε σε παντοίον υλικόν από τους Άγγλους· β) ότι τους Γερμανούς θα έπρεπε να τους αντιμετωπίζουμε με τακτική ενεργητικής αμύνης, αμυνόμενοι ελαστικά, παρενοχλώντας τα πλευρά και τα νώτα, αλλά και περιμένοντας τους σε πολλές περιπτώσεις ενεδρευτικά με ισχυρά τμήματα για να τους επιβραδύνουμε, να τους προξενούμε φθορές και απώλειες, να τους ανατρέπουμε τα σχέδια.
Ο Άρης Βελουχιώτης ομολογεί πως οι Γερμανοί δεν αντιμετωπίσθηκαν από τα τμήματα του ΕΛΑΣ με τακτική ενεργητικής άμυνας, ούτε αμύνθηκαν ελαστικά, ούτε παρενόχλησαν του Γερμανούς από τα πλευρά και τα νώτα, ούτε και ενεδρευτικά, όπως θα έπρεπε στοιχειωδώς τουλάχιστον ν' αντιμετωπισθούν. Αλλά σύμφωνα με τις διαταγές που είχαν τους αντιμετώπισαν απλώς επιτηρώντας τους ελαστικότατα, από πληροφορίες που τους έδωσαν οι διάφοροι σύνδεσμοι. Ακούτε κ. Κλόουζ, αυτά λέει ο επικεφαλής του εκστρατευτικού Σώματος του ΕΛΑΣ, που κινήθηκε τον Οκτώβρη του 1943 κατά του στρατηγού Ζέρβα. Τίνος άλλου την μαρτυρία ανάγκη έχουμε.
Και συνεχίζει ο Αρης στην έκθεση του:
γ) ότι η δημιουργία μικτών ανταρτοομάδων προϋπόθετε ύπαρξη πολλών καλών - ικανότατων στελεχών για τη διοίκηση τους και την εκτέλεση των αποστολών τους, για να μην πέσουν στην πλήρη αδράνεια και ακόμα και τη διάλυση τους. Πρότεινα: α) Κράτημα οπωσδήποτε των υψωμάτων (αν και είχα την πεποίθηση ότι οι Γερμανοί δεν θα έρχονταν προς ημάς, γιατί δεν μπορούσαν ν' αλλάξουν το σχέδιο τους, που, κατά την γνώμη μου, δεν μπορούσε να είναι άλλο απ' αυτό που αποδείχτηκε πως ήτανε) μεταξύ Βαλκάνο - Ελληνικών, β) Κράτημα του Κοθωνίου - Μυροφύλλου μέχρι δημιουργίας του προγεφυρώματος Μεσούντος - Τετρακώμου. γ) Αμεση σύνδεση με τα τμήματα του Ε.Σ.Η. δ) Να μη διώξουμε κανένα τμήμα απ' τα δικά μας, αλλ' αντιθέτως να ζητήσωμε ξανά τον Καβαλάρη με το κύριο του τμήμα και τη Σχολή να ξαναγυρίσει. Επίσης να ζητήσουν από την 1η Μεραρχία, να μας διαθέσει τα τμήματα Φόντα και Φαρμάκη, που δρούσαν περί το Κνίσοβο - Τύμπανο, ε) Να μη διώξουμε παρά τους ξένους (Γάλλους - Ιταλούς - Πολωνούς κλπ.), τους αρρώστους - όχι όλους - τους εφεδρικούς - όχι όλους -και τους δειλούς. Να κρατήσουμε όλον τον ελαφρό και τον βαρύ οπλισμό του Ε.Σ.Η., εκτός εκείνου του ποσοστού του, που δεν θα μπορούσαμε να επανδρώσουμε
Οι ίδιοι ομολογούν την ύπαρξη διεθνούς ταξιαρχίας την οποία χρησιμοποιούν σε βάρος των Ελλήνων.
ζ) Να ζητήσουμε πάλιν τον Βαμβέτσο με τον Ουλαμό Πυρ/κού που είχε ή τον 2ο Ουλαμό της Ιταλικής Ορειβατικής Πυρ/χίας. Να διατάξουμε τις δυνάμεις μας και να επιχειρήσουμε ως εξής:
α) Να κρατήσωμε διά φυλακίων (για μικρής έκτασης άμυνα, πληροφορίες και σύνδεση με την 1η Μεραρχία) την γραμμή Λιάσκοβο - Μπουκοβίτσα - Κατούζι - Παλυοκαρυά (εξέχουσα μας) Κατούνα προς Ανατολάς, β) Να φτιάσουμε πάση θυσία και συντομότατα το προγεφύρωμα Μεσούντος - Τετρακώμου και να το κρατήσουμε γερά. γ) Να κρατήσουμε γερά το γεφύρι Κοράκου. δ) Να καλέσουμε την 1η Μεραρχία να πιάσει τη γραμμή Μπουκοβίτσας - Κνισόβου - Τύμπανο κλπ. ε) Να ξανάρχιζε η εκκαθάριση ΕΔΕΣ ραγδαία από Καλή Κώμη - Βαλκάνο - Μοσχόφυτο -Σακέϊκα - Μεσοχώρα - Παχτούρι - Νεράιδα, προς Βουλγαρέλι κλπ.
Τελείωσε η συζήτηση κι έμεινα με την εντύπωση ότι μάλλον πείσθηκε κι ο Βασίλης [ΣΣ. Τζήμωφ]. Το πρωί 2-11 μου είπε ότι θα προηγούτανε αυτός για να συναντηθεί με τον σ. Παπασταματιάδη του Ε.Σ.Η. του είπα να πάει και να τον κατατοπίσει όπως τα είπαμε. Έφυγε. Εγκατέστησα εγώ τη γραμμή μεταξύ Βαλκάνο - Ελληνικών από λόχον περίπου του 2/27. Έστειλα οδηγίες στον Κόζακα για το προγεφύρωμα Τετρακώμου κι' έφυγα στην Καλή Κώμη. Εκεί ολοκλήρωσα τις σκέψεις μου και το σχέδιο μου με τον Αρέθα. Έγραψα αναλυτικώτερα όλα τα πιο πάνω στον Βασίλη, καθορίζοντας θέσεις, πορείας, αμέσους αντικειμενικούς σκοπούς κλπ. Τη νύχτα πήρα ένα γράμμα του Βασίλη και μερικές οδηγίες του Ε.Σ.Η. Οι διαταγές στεκότανε πάνω στις βάσεις των εσφαλμένων θέσεων του Βασίλη (από την μέχρι σήμερα πορεία των γεγονότων αποδεικνύεται αυτό περίτρανα). Έγινα έξω φρενών, όχι κυρίως γιατί τα πράγματα κανονίζονταν όχι βάσει των ιδικών μου απόψεων (αν κι' αυτό είχε σημασία όπως απεδείχθη), αλλά γιατί α) χάραξε γραμμή αντίθετη από κείνη που έβαλα εγώ στη σύσκεψη του Βαλκάνο και που νόμισα ότι την παραδέχθη κι' αυτός, χωρίς να μου πει ότι πάει πρώτος προς συνάντηση του Ε.Σ.Η., για να κάνει αυτό και να με φέρη προ τετελεσμένου γεγονότος. Αν μου τόλεγε, θα πήγαινα κι' εγώ για ν' ακουγότανε κι' οι δικές μου απόψεις, έστω και για την ιστορία· β) στο γράμμα του, μούγραφε πως την ευθύνη για την τέτοια γραμμή την «αναλαμβάνει» αυτός.
Εδώ αποδεικνύεται ότι αρχηγός του ΕΛΑΣ δεν ήτανε ο Άρης, αλλά ο Βασίλης Σαμαρινιώτης ή Ανδρέας Τζήμας ή Τζήμωφ, σημαίνον στέλεχος του ΚΚΕ.
Έφυγα τροχάδην για το Λιάσκοβο, όπου ήταν αυτός με τον Παπασταματιάδη κλπ. Έφτασα. Τον κάλεσα αμέσως σε μια ιδιαίτερη συζήτηση. Του απέδειξα τετραγωνικώτατα γιατί δεν πρέπει να εφαρμοσθή η γραμμή του. Του πρότεινα:
Αν επιμένεις ορθότητα της και αναλαμβάνεις και την ευθύνη, τότε εγώ - αναγνωρίζοντας σε ως μέλος της Κ.Ε.- υποχωρώ. Απαραίτητο όμως θεωρώ να μείνεις συ εδώ για την εφαρμογή του σχεδίου σου κι' εγώ να πάω στο Γ. Στρατηγείο μας. Θα βρούμε έναν τρόπο, ώστε να μην πάρει μυρουδιά κανένας. Δεν δέχτηκε.
Υπεχώρησε. Αλλάξαμε τις διαταγές που είχαν εκδοθή - μερικές φυσικά - και στείλαμε άλλες. Απ' αυτά επήλθε σημαντική καθυστέρηση στην εφαρμογή του σχεδίου κι' ακόμα επέδρασε και στην ανασυγκρότηση του Ζέρβα αυτή συντομώτερα. Επίσης, δεν μπορέσαμε να γυρίσουμε πίσω ορισμένες δυνάμεις που είχανε ήδη φύγει και που η απώλεια τους μας έβλαψε λιγάκι. Μα η μεγάλη ζημιά αποφεύχθηκε.
Η μεγάλη ζημιά του ΕΛΑΣ αποφεύχθηκε, χάρις στη μεγαλοψυχία του Ζέρβα, που απέφυγε να τους επιτεθεί στην χαράδρα των Μελισσουργών, όπου ο Άρης ήταν εγκλωβισμένος, για να μην χυθεί περισσότερο αδελφικό αίμα.(2)
VI. Μερικές κρίσεις, α) Από την ημέρα της συναντήσεως μας με το Ε.Σ.Η. και των προσπαθειών μας περιλαμβάνονται στο Β' μέρος της εκθέσεως μας, γραμμένης απ' τον ίδιο τον συν. Ν. Παπασταματιάδη και με συνημμένες όλες τις σχετικές διαταγές, β) Σε τούτη (το Α' μέρος) δεν βάζω τις σχετικές διαταγές. Πρώτο γιατί δεν έχω για όλα τα ζητήματα (κινιόμουνα διαρκώς), ήμουν πάντα στην πρώτη γραμμή. Δεν είχα επιτελείς. Δεύτερο: και για όσα ζητήματα υπάρχουν διαταγές δεν μπορούν να βρεθούν επί του παρόντος. Ίσως βρεθούνε αργότερα, γιατί δεν κρατούσα αντίγραφα και βρίσκονται ίσως στα χέρια των παραληπτών. Τρίτο: Όσες έμαθα και όσων έχω αντίγραφα, δεν τις στέλνω από τώρα, γιατί τούτο το πρώτο μέρος της εκθέσεως είναι μάλλον χρονολογική απαρίθμηση των γεγονότων και όχι πραγματική έκθεση. Όταν τελειώσει η εδώ εντολή μας, τότε θα υποβάλλω άλλη πλήρη έκθεση και με κρίσεις. Πρωταρχικό σχέδιο, λάθη, ελλείψεις, προτάσεις κλπ. γ) Επί του παρόντος ένα μόνο λέω: Το βασικό στοιχείο του πρώτου μας σχεδίου ήτανε ο αιφνιδιασμός. Σ' αυτόν βασίζαμε και την σύλληψη του Ζέρβα και γι' αυτό τη σύλληψη αυτή τη βάλαμε σα σκοπό, ένα από τους σκοπούς. Απ' τη στιγμή όμως του δικού μας αιφνιδιασμού απ' τον Ζέρβα - αιφνιδιασμός και διάλυση 3/40 - άλλαξε κάπως η κατάσταση. Απ' τη σύμπτυξη μας και έπειτα (μάχη προς Πράμαντα) άλλαξε εντελώς. Στο μυαλό μας βάλαμε από τότε τούτες τις αλήθειες:
Π ρ ώ τ η : ο αγώνας μας για τη διάλυση του ΕΔΕΣ θα χρόνιζε και θ' απαιτούσε πολλές δυνάμεις γερά οπλισμένες, ανεφοδιασμό μας συνεχή από άλλες Μεραρχίες και το Γεν. Στρατηγείο, δημιουργία Κλιμακίου με Επιτελείο και κάπως ευρύτερη δικαιοδοσία, κατοχή για αρκετό χρόνο από σημαντικά ξένα τμήματα της περιοχής Ηπείρου, άμεση ενίσχυση σε πολιτικά και στρατιωτικά στελέχη της ΥΙΙΙης και των Συνταγμάτων της.
Δ ε ύ τ ε ρ η: Ο Ζέρβας δεν θα πιάνονταν, ούτε και θα σκοτωνόταν εκτός από «παλαβή» σύμπτυξη.
Για το λόγο αυτό η δεύτερη επιχείρηση που έγινε κατά του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο, τον Δεκέμβρη του 1944, έγινε με 40.000 Ελασίτες. Με άμεσο αποτέλεσμα την αποτυχία της κατάληψης της Αθήνας και των σχεδίων του ΚΚΕ, ΕΑΜ-ΕΑΑΣ, για ένταξη της Ελλάδας στο «παραπέτασμα»
Τελειώνοντας το πρώτο τούτο μέρος της εκθέσεως μου θα θεωρούσα μεγάλη, εγκληματική παράλειψη αν δεν τόνιζα ότι οι Κόζακας, Βαμβέτσος, Αρέθας, Παπαγεωργίου, αξίζουν όχι απλώς κάθε επαίνου για την όλη δράση τους μαζί μου, αλλά και κάθε ενισχύσεως και προτιμήσεως για χρησιμοποίηση τους σ' ανώτερα Κλιμάκια από κείνα στα οποία χρησιμοποιούνταν ως τώρα.
ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ
Όπως προκύπτει και από την παραπάνω έκθεση του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ, Άρη Βελουχιώτη, που τέθηκε επί κεφαλής του Κλιμακίου του Γενικού Στρατηγείου στην Ήπειρο, για να κατευθύνει επί τόπου τις επιχειρήσεις του Εκστρατευτικού Σώματος (ΕΣΗ), σε κανένα μέρος της έκθεσης αυτής ο Άρης δεν αναφέρει ταυτόχρονες επιθέσεις Ζέρβα - Γερμανών κατά του ΕΛΑΣ. Αν κάτι τέτοιο συνέβαινε, ο Άρης στην έκθεση του αυτή, με την οποία προϊδεάζει το Γεν. Στρατηγείο του για την αποτυχία της επιχείρησης, θα το ανέφερε και σ' αυτό θα απέδιδε την αποτυχία. Τουναντίον ο Άρης αλλού αποδίδει την κακοτυχία του και γράφει:
«Το βασικό στοιχείο του πρώτου μας σχεδίου ήταν ο αιφνιδιασμός. Σ' αυτόν βασίζαμε και την σύλληψη του Ζέρβα και γι' αυτό την σύλληψη αυτή την βάλαμε σα σκοπό απ' τους σκοπούς. Απ' την στιγμή όμως του δικού μας αιφνιδιασμού από τον Ζέρβα - αιφνιδιασμός και διάλυση του 3/40, (Τζουμερκιώτη) άλλαξε κάπως η κατάσταση. Ο Αγώνας μας για την διάλυση του ΕΔΕΣ, θα χρόνιζε και θα απαιτούσε πολλές δυνάμεις γερά οπλισμένες.
Ο Ζέρβας δεν θα πιανόταν, εκτός από παλαβή σύμπτυξη».
Αυτά γράφει ο Άρης και σ' αυτά αποδίδει την αποτυχία του ΕΣΗ.
---------------------------------------------------------------------------------
Με το χρώμα αυτό των γραμμάτων είναι οι σημειώσεις του Κώστα Ιωάννου
Σημ. 1: Μακεδόνικα τμήματα, διάβαζε σλαυομακεδόνες.
Σημ. 2 Όλα αυτά αναφέρονται αναλυτικά στην αναφορά του Ζέρβα
