ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ - H ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΣΧΕΤΟΙ ΜΕΡΟΣ 6ον

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΜΥΡΝΗΣ ( 1919)

Το 1919 μετά από απόβαση Ελληνικών δυνάμεων στη Σμύρνη, η πόλη απελευθερώθηκε και ο Ελευθέριος Βενιζέλος θεώρησε ότι εκεί έπρεπε να γίνει το δεύτερο μετά των Αθηνών, πανεπιστήμιο της Ελλάδος.

Έτσι κατέληξε ότι είχε έρθει η ώρα να μιλήσει σοβαρά με τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, που διέπρεπε στην Γερμανία και έχαιρε της επιστημονικής εκτιμήσεως των μαθηματικών και φυσικών σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Ήταν μόλις μερικές εβδομάδες μετά την ανακήρυξη του Καραθεοδωρή σε μέλος της Πρωσικής Ακαδημίας επιστημών που ο Βενιζέλος θα πήγαινε στο Παρίσι. Η καλύτερη ευκαιρία για να συζητήσουν την ίδρυση του Πανεπιστημίου Σμύρνης, η οποία μόλις είχε απελευθερωθεί και ο Ε. Βενιζέλος ονειρευόταν να μετατραπεί σε λίκνο του Ελληνικού Πολιτισμού. Ποιον χρειάζονταν; Κάποιον που να έχει γαλουχηθεί μέσα στην διπλωματία, την επιστήμη και την οργάνωση έργων. Αυτά όλα τα βρήκε στο πρόσωπο του Έλληνα καθηγητή μαθηματικών του πανεπιστημίου του Βερολίνου, Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή.

Εκείνος, δεν μπορούσε να πει όχι στον E. Βενιζέλο, και μετά την συνάντησή τους στο Παρίσι, ανέλαβε να μελετήσει τις δυνατότητες δημιουργίας ενός πανεπιστημίου στην νέο-απελευθερωθείσα Σμύρνη. Σε μερικούς μήνες παρέδωσε στον E. Βενιζέλο σχέδιο, με το οποίο ο K. Καραθεοδωρή ανέλυε την οργάνωση των σχολών, τον ρόλο τους, τις προβλεπόμενες δυνατότητες και τις ανάγκες που έπρεπε να καλύπτει, ως ένα πρώτο στάδιο δεκαετούς ανάπτυξης.

Ο E. Βενιζέλος δεν εξεπλάγη καθόλου. Παρέλαβε στα χέρια του αυτό που ονειρεύονταν. Ο K. Καραθεοδωρή του είχε προτείνει τα εξής:

ΙΔΡΥΣΗ ΣΧΟΛΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ & ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

  Από όπου θα αποφοιτούσαν δάσκαλοι για τα ανώτερα εκπαιδευτήρια της περιοχής και της Μ. Ασίας. Στη σχολή αυτή θα διδάσκονταν η τουρκική, η αραβική, η περσική, η αρμενική και η αρχαία Ελληνική. Προβλεπόταν δε η λειτουργία ιδιαίτερου φροντιστηρίου για την πρακτική διδασκαλία φοιτητών άλλων σχολών.

ΙΔΡΥΣΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ & ΣΧΟΛΗΣ

ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Με σκοπό την μόρφωση και εκπαίδευση πολιτικών μηχανικών, μηχανολόγων, αρχιτεκτόνων, ηλεκτρολόγων, χημικών, γεωλόγων, βοτανολόγων, ζωολόγων κ.α. Επίσης προβλεπόταν η διοργάνωση ειδικών σεμιναρίων επιμόρφωσης κτηματιών γεωργών και κτηνοτρόφων, καθώς και για την καταπολέμηση των νόσων των ζώων και των φυτών. Η επιστημονική έρευνα και οι μελέτες

θα γινόταν στα εργαστήρια της σχολής και σε ένα πρότυπο, πειραματικό-πιλοτικό αγρόκτημα στο Τεπέκιοι.

ΙΔΡΥΣΗ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ

Με σκοπό την ανάπτυξη του εμπορείου, των εξαγωγών και την δημιουργία επιχειρήσεων διεθνούς εμβέλειας. Στη σχολή αυτή θα γίνονταν παράλληλη εκπαίδευση σε επιχειρηματική οικονομία και λογιστική.

ΙΔΡΥΣΗ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΥΓΙΕΙΝΗΣ

Στο οποίο θα μπορούσαν να γίνονται χωρίς κόστος βακτηριολογικές, υγιεινολογικές, ουρολογικές και βιοχημικές εξετάσεις, θα παρασκευάζονταν εμβόλια, οροί, αντιτοξίνες, αντιγόνα κ.α. Το ινστιτούτο αυτό θα φρόντιζε για την καταπολέμηση των λοιμωδών νόσων, της ελονοσίας, της φυματιώσεως, των αφροδισίων και επιδημιών. Θα αποτελούσε παράλληλα ένα κέντρο μετεκπαίδευσης των γιατρών, οι οποίοι θα επιθυμούσαν να αναλάβουν θέση σε δημόσια υγειονομική υπηρεσία. Επίσης θα γίνονταν ειδικά σεμινάρια σε νοσηλευτές και μαίες.

ΙΔΡΥΣΗ ΣΧΟΛΗΣ

ΧΩΡΟΣΤΑΘΜΩΝ & ΕΡΓΟΔΗΓΩΝ

Από όπου θα αποφοιτούσαν επιστάτες τεχνικών έργων, και ιδιαίτερα έργων υποδομής, όπως δρόμοι, λιμάνια, γέφυρες, υδραγωγεία, νοσοκομεία, σχολεία.

ΙΔΡΥΣΗ ΑΝΩΤΕΡΟΥ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ & ΙΕΡΟ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟΥ

Για τη μόρφωση μουφτήδων και ιερο-δικαστών.

ΙΔΡΥΣΗ ΣΧΟΛΗΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ

Για τη διδασκαλία της κοινωνικής και οικονομικής επιστήμης και του διοικητικού δικαίου.

ΙΔΡΥΣΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ

Η οποία θα περιείχε όχι μόνο συγγράμματα, αλλά και βιβλία γενικού ενδιαφέροντος. Ο Ε. Βενιζέλος απεδέχθη το σχέδιο και κάλεσε τον Καραθεοδωρή, να πάρει τη θέση του καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών και ταυτόχρονα να μεταβεί στην Σμύρνη για την οργάνωση και ίδρυση του νέου Πανεπιστημίου, με αρχικό μισθό 4.000 δραχμών και 5ετές συμβόλαιο συνεργασίας (όταν ο μισθός γραμματέα της εποχής εκείνης δεν ξεπερνούσε τις 300 δραχμές).

Όλα συνηγορούσαν στο ότι ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή θα γίνονταν ο στυλοβάτης του πανεπιστημίου Σμύρνης, μιας πόλης που χρειάζονταν κατεπειγόντως να πάρει τον σωστό ρόλο του πολιτισμικού, εμπορικού, οικονομικού και Διοικητικού κέντρου της Μικρά Ασίας, σε μια περίοδο όπου παίζονταν μεγάλα διπλωματικά παιχνίδια σε όλη την περιοχή.

Το πανεπιστήμιο Σμύρνης ήταν ουσιαστικά αποτέλεσμα της διπλωματικής πολιτικής και στρατιωτικής σκέψης του Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, σε μια περίοδο που επιθυμούσε να αποδείξει στην Αρμοστεία των Μεγάλων Δυνάμεων ότι η επιλογή να παραχωρηθεί η Σμύρνη στην Ελλάδα, δεν ήταν λάθος αλλά το σωστότερο που είχαν αποφασίσει ποτέ.

 Έτσι ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή βρέθηκε στη Σμύρνη στον Λόφο Καλαμπάκ Τεπέ όπου υπήρχε το καταλληλότερο κτήριο για να στεγαστούν οι Σχολές, τα εργαστήρια, η βιβλιοθήκη. Δεν υπήρξε κάτι που να χρειάζονταν και να μην το είχε. Τα κονδύλια εγκρίνονταν, η οργάνωση προχωρούσε και το πανεπιστήμιο έπαιρνε σάρκα και οστά. Μέσα σε δυο χρόνια διατέθηκαν 700 χιλιάδες μάρκα, από τα οποία τα 200.000 παραχωρήθηκαν από την Αρμοστεία Σμύρνης και τα 500.000 από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος, χωρίς να λείπουν διάφορα μικροποσά για κάλυψη των λεγόμενων λεπτομερειών.

Το καμάρι του Καραθεοδωρή ήταν η βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου Σμύρνης, τομέα που ο Κωνσταντίνος θεωρούσε την ραχοκοκαλιά των σχολών του.

Οι Έλληνες και οι άλλοι κάτοικοι της Σμύρνης, που κατά τον Χρ. Αγγελομάτη στα "Χρονικά της Μεγάλης Τραγωδίας” άγγιζαν όλοι μαζί τις 350.000 (εκ των οποίων οι Έλληνες έφταναν τις 200.000), περίμεναν πως και πώς να στείλουν τα παιδιά τους στο πρώτο πανεπιστήμιο της Πόλης, αν και μέχρι τότε, υπήρχαν διάφορες άλλες σχολές, όχι όμως πανεπιστημιακές, όπως η Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης, (από το 1862 αναγνωρισμένη από το κράτος της Ελλάδος), η Σχολή Αρώνη (που με βασιλικό διάταγμα του 1911 είχε αναγνωριστεί ως ισότιμα των δημόσιων σχολείων της Ελλάδος), το Κεντρικό Παρθεναγωγείο (που ιδρύθηκε το 1830) κ.α.

Όμως ένα Πανεπιστήμιο με δυνατότητα να καλύψει τις ανώτατες σπουδές τουλάχιστον 500 σπουδαστών, ήταν κάτι διαφορετικό. Τον καιρό εκείνο όλοι οι νεαροί Έλληνες της Σμύρνης που ήθελαν να σπουδάσουν, πήγαιναν είτε στην Αθήνα είτε σε άλλες χώρες (ΓαλλίαΓερμανία- Βέλγιο- Μ. Βρετανία). Το πανεπιστήμιο της Σμύρνης όμως, θα κάλυπτε τις ανάγκες και άλλων γειτονικών πόλεων της Μ. Ασίας, όπως και των Ελληνικών νησιών πλησίον των Μικρασιατικών παραλίων.

Παράλληλα προετοίμαζε την είσοδο μη Ελλήνων σπουδαστών για σπουδές πάνω σε Ανατολικές επιστήμες, αλλά σε Ελληνικό περιβάλλον, κίνηση πολιτική για το μεγαλύτερο δέσιμο των Ελλήνων και των Ανατολικών φυλών, που σταδιακά θα εξύψωνε τον ρόλο της Ελλάδας. Εκεί, στις Ανατολικές σχολές, θα διδάσκονταν σχεδόν όλες οι γλώσσες της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου.

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή ως οργανωτής του Πανεπιστημίου της Σμύρνης, ήταν άμεσος υφιστάμενος του ύπατου αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη. Ο Στεργιάδης, αν και πολλοί αναφέρουν ότι ήταν δύστροπος και δύσκολος χαρακτήρας, ενθουσιάστηκε από τον άνθρωπο και επιστήμονα Καραθεοδωρή και ήταν πάντα πρόθυμος να βοηθήσει για να ολοκληρωθεί η οργάνωση του Πανεπιστημίου. Η πολιτική του διαίσθηση τον οδήγησε γρήγορα στη διαπίστωση ότι ο Καραθεοδωρή ήταν ένας έντιμος και ακέραιος επιστήμονας, που είχε τάξει σκοπό της ζωής του τη λειτουργία του Πανεπιστη μίου.

Η βιβλιοθήκη ήταν το κέντρο της προσοχής του Καραθεοδωρή. Απαίτησε να την αναλάβει ο Δρ. Γ. Αουσέρερ, ειδικός βιβλιοθηκάριος της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Βερολίνου και το πέτυχε. Ο Αουσέρερ μεταφέρθηκε στην Σμύρνη, αφού πέτυχε την αγορά συγγραμμάτων μεγάλης αξίας τα οποία συσκευάστηκαν σε 36 τεράστια κιβώτια, με μοναδική προσοχή και ασφάλεια.

Λίγους μήνες αργότερα, σ' αυτή την πρώτη αξιόλογη βιβλιοθήκη προσετέθησαν σειρές και μεμονωμένα βιβλία σχετικά με την ιστορία των πόλεων και περιοχών της Μ. Ασίας, μια μοναδική συλλογή για τον καιρό εκείνο.

Ο Ύπατος Αρμοστής Στεργιάδης ήταν ικανοποιημένος με την πρόσληψη του Αουσέρερ στην θέση του Γενικού Βιβλιοθηκάριου του πανεπιστημίου Σμύρνης.

Τόσο αυτός, όσο και οι υπόλοιποι συντελεστές και καθηγητές, με πρωτοστατούντα τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, αποτελούσαν τις καλύτερες επιλογές για το ξεκίνημα του πανεπιστημίου Σμύρνης.

Καθηγητές που επιλέχθηκαν για το Πανεπιστήμιο Σμύρνης το 1919-1920:

Για την έδρα της φυσικής προσκάλεσαν τον Φρίξο Θεοδωρίδη, διπλωματούχο του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης και μαθητή του διάσημου φυσικού Πιέρ Βάις (Pierre Weiss). Ο μισθός του ορίστηκε στις 3.000 δρχ. το μήνα.

Για την έδρα της χημείας διορίστηκε ο Π. Κυρόπουλος, ο οποίος υπήρξε για πολλά χρόνια βοηθός του σπουδαιότερου την εποχή εκείνη φυσικοχημικού και μεταλλειολόγου Α. Τάμαν (Α. Tamann).

Για την αγρονομική επιστήμη διορίστηκε, με μηνιαίο μισθό 3.000 δρχ., ο Θεολόγος Κεσίσογλου από την Καισάρεια. Είχε σπουδάσει στην ανώτερη βελγική αγρονομική σχολή του Gembloux και είχε οργανώσει γεωργικές σχολές στην Κίνα, στην Κολομβία και στην Ουρουγουάη, όπου και δίδαξε μαθήματα κτηνοτροφίας. Είχε επίσης αξιόλογο συγγραφικό έργο σε γλώσσα γαλλική και ισπανική.

Μηχανουργός του Πανεπιστημίου της Σμύρνης, με πρόταση πάντοτε του Καραθεοδωρή, διορίστηκε ο Ε. Πάσκεβιτς, ο οποίος ανέλαβε τη διασκευή του εργαστηρίου φυσικής και χημείας.

Γραμματέας του Πανεπιστημίου διορίστηκε κι ανέλαβε ο Νικόλαος Κριτικός. Υπηρετούσε τότε στη Μεραρχία Κυδωνίων και αποσπάστηκε στην υπηρεσία του Πανεπιστημίου με ειδική διαταγή της Στρατιάς Μικρασίας.

Τέλος, στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Πανεπιστημίου διορίστηκε ο Κ. Γιωτούλος.

Το 1922 όμως, τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς, γίνεται η εισβολή των Τούρκων, και δυστυχώς, συν τοις άλλοις, σταματά κάθε πρόοδος στην ανάπτυξη του Πανεπιστημίου Σμύρνης.

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή βλέπει τη σκόνη των Τουρκικών ορδών να πλησιάζουν. Πληρώνει τους καθηγητές και μετά την εκφώνηση ενός σύντομου λόγου τους εύχεται καλή τύχη και καλή αντάμωση, και τους ζητά να βιαστούν να προλάβουν τα καράβια στην προκυμαία του λιμανιού της Σμύρνης.

 Εκείνος μένει για να κλειδώσει το Πανεπιστήμιο. Το μόνο που πρόλαβε να κάνει ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή ήταν να σώσει την βιβλιοθήκη που την έστειλε στην Αθήνα. Δυο ημέρες πριν την πλήρη καταστροφή έστειλε την οικογένεια του σε γειτονικό Ελληνικό νησί, και εκείνος ήταν από τους τελευταίους Έλληνες του άφησαν τη Σμύρνη.

Για τις τελευταίες εκείνες ημέρες του στη Σμύρνη έχουν γραφτεί τα εξής:

Ο Χρήστος Εμ. Αγγλελομάτης αφηγείται:

Έκινδύνευσε και ο οργανωτής του Πανεπιστημίου της Σμύρνης, Καραθεοδωρή, να πέση εις τα χέρια των Τούρκων. Έμεινεν ο λαμπρός αυτός Έλλην μέχρι της τελευταίας στιγμής εις το Πανεπιστήμιον δια να σώση το εργαστηριακόν υλικόν, που είχε ολίγον προ της καταστροφής μεταφερθή από την Γερμανίαν, βέβαιος, ότι ο Στεργιάδης, που τον εθεωρούσε φίλον του και τον είχε φέρει από την Γερμανίαν, θα του εξησφάλιζε μίαν θέσιν επί της 'Νάξου '. Αλλά ο Στεργιάδης δεν είχεν εγκαταλείψει εις το έλεος του Θεού αρκετούς δικαστικούς μόνον, αλλά και αυτόν. Και ίσως ο Καραθεοδωρή να μη διέφευγε την σύλληψιν, αν δεν τον συνήντα ένας σμυρναίος δημοσιογράφος, ο Θεοδόσιος Δανιηλίδης, ο οποίος τον μετέφερε με την βάρκαν που διέθετεν ο ίδιος εις την 'Νάξον .

Ο καθηγητής Χάινριχ Τίτσε (Heinrich Tietze) σημειώνει:

Ή βίαιη είσοδος των Τούρκων στη Σμύρνη εκμηδένισε τα σχέδια για το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης. Μέσα στα δεινά που έλαβαν χώρα, πέτυχε αυτός να εξασφαλίσει τη διαφυγή της συζύγου του και των παιδιών του προς τη Σάμο, όπου είχε συγγενείς, ενώ ο ίδιος έμεινε. Επιβιβάσθηκε δε μόνο κατά το τελευταίο λεπτό σε ένα πλοίο με το οποίο έφτασε στον Πειραιά. Μόνο μετά από πολλές εβδομάδες ήρθε σε επαφή με τους δικούς του

Ο Σ. Λοβέρδος στο βιβλίο του Ό μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος' αναφέρει:

'26 Αυγούστου 1922: Ο Ύπατος Αρμοστής επιχειρών να αναχωρήση αναχαιτίζεται υπό του εξηγριωμένου πλήθους. Αγγλικόν άγημα εξασφαλίζει την επιβίβασίν του επί του επί του 'Άιρον Ντιούκ'. Τελευταίοι δημόσιοι λειτουργοί αναχωρούν ο πρύτανις κ. K. Καραθεοδωρή και ο ταμίας κ. Ρεβελής, συναποκομίζοντες όλα τα περιουσιακά στοιχεία της υπηρεσίας των. Αποπλέουν τα τελευταία πλοία κατάφορτα προσφύγων..

Ο Χ. Τίτσε (Η. Tietze) γράφει:

Ή πολυμέρεια του Καραθεοδωρή επεκτεινόταν πολύ πέρα από την ειδικότητά του. Μπορούσε να συζητεί για τη μεσαιωνική Ιστορία της Ελλάδος ή μπορούσε να διηγείται την ιστορία όλων των περιόδων της Γαλλίας. 'IIταν απόλυτα εξοικειωμένος με ορισμένες εποχές σαν να τις είχε ζήσει, όπως για παράδειγμα την κλασική αρχαιότητα. Αλλά και στα γεγονότα του παρόντος έπαιρνε ζωηρό μέρος. Για τον Καραθεοδωρή η Ιστορία ήταν δάσκαλος που του μάθαινε να κατανοεί τα σήμερον γινόμενα

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕΡΟΣ 7ον

ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ - H ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΣΧΕΤΟΙ