ΕΣΤΙΝ ΟΥΝ ΕΛΛΑΣ ΚΑΙ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΜΕΡΟΣ 5ον

ΙΙ. ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

και δικά τους νομίσματα. Σημαντικές  στην Κάτω και Άνω Μακεδονία, κατά επαρχία, ήταν οι εξης:

Από τους πρώτους ιστορικούς χρόνους ιδρύθηκαν στη Μακεδονία

Σημαντικές πόλεις. οι αυτόνομες από αυτές τις πόλεις εξέδωσαν την Κάτω Μακεδονία: α) Στη Βοττιαία:

1.                 Αιγαί. Πόλη της Ημαθίας. Από τον Πτολεμαίο αναφέρεται ως η πρώτη πρωτεύουσα του βασιλείου της Μακεδονίας. Κατά την παράδοση κτίστηκε από τον Κάρανο, σύμφωνα με το γνωστό μύθο. Ήταν ο τόπος όπου εθάπτοντο οι βασιλείς της Μακεδονίας. Σώζονται ερείπια του παλατιού και του θεάτρου της. Ταυτίζεται με τη σημερινή Βεργίνα. Στο θέατρό της, κατά τους γάμους της κόρης του Κλεοπάτρας με το βασιλιά της Ηπείρου Αλέξανδρο, δολοφονήθηκε ο βασιλιάς Φίλιππος Β' από το σωματοφύλακά του Παυσανία. Σε ανασκαφές που πραγματοποίησε ο καθηγητής K. Μανώλης Ανδρόνικος σε παρακείμενο τύμβο αποκαλύφθηκαν οι θησαυροί που έκρυβε, μεταξύ των οποίων και ο τάφος του Φιλίππου με τα οστά του τοποθετημένα σε ολόχρυση λάρνακα και υπέροχα μνημεία Μακεδονικής Τέχνης.

2.                 Άλωρος. Έκειτο στην αριστερή όχθη του Αλιάκμονος, μεταξύ Αλιάκμονος και Λουδία, ολίγο προ της εκβολής του Αλιάκμονος στο Θερμαϊκό κόλπο. Ταυτίζεται με την Παλαιοχώρα, πλησίον του Καψοχωρίου ή Κλειδίου ή του χωριού Νησίον, όπου υπάρχει τόξο Ρωμαϊκής γέφυρας. Αναφέρεται από το γεωγράφο και ιστορικό Στράβωνα (Z' 330) και τους Στέφανο Βυζάντιο, Πλίνιο και Σκύλακα τον Καρυνδέως.

3.                 Βέροια. Ιδρυτής της πόλης ήταν ο Βέρων ή η Βέροια, ένα από τα τρία τέκνα του βασιλιά Βέρητος, υιού του Μακεδόνος, αδελφή της Μίεζας και του Οργάνου. Η πόλη αναφέρεται από το Θουκυδίδη κατά τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του 432 π.Χ. Κείται 74 χλμ. δυτικώς της Θεσσαλονίκης. Τοποθετείται αναμφιβόλως στη θέση της σημερινής πόλης Βέροια. Τα θεμέλια και τα κατώτερα μέρη των τειχών της ανήκουν στη Μακεδονική εποχή. Εντός των τειχών της έχουν αποκαλυφθεί λείψανα μνημειακων οδών, πλακόστρωτων, κτιστών οχετών, κάτω από τον άξονα του καταστρώματος, σωληνώσεων υδραγωγείου κτλ. Ανήκουν στον τρίτο (3 ⁰) και δεύτερο (2⁰) π.Χ. αιώνα, εποχή της μέγιστης ακμής της πόλης. Εκτός των τειχών της έχουν αποκαλυφθεί τάφοι κατά το πλείστον λαξευτοί. Η πόλη αναφέρεται επίσης, από τους Στράβωνα, Στέφανο Βυζάντι0, Πλίνιο και Πτολεμαίο.

4.                 Ίχναι. Έκειτο παρά την Πέλλα, ανατολικά της, μεταξύ Αξιού και Λουδία. Αναφέρεται από τους Στέφανο Βυζάντιο, Ηρόδοτο και Πλίνιο. Ταυτίζεται με τα ερείπια παρά τις Ζέχνες, ανατολικά του έλους Ταχυνό.

5.                 Κύρρος. Τοποθετείται κοντά στο Παλαιόκαστρο, νοτίως των πηγών του Οβόρου, ΒΔ της Πέλλας. Αναφέρεται από τους Θουκυδίδη και Πτολεμαίο.

6.                 Μίεζα. Τοποθετείται σε μικρή απόσταση ανατολικά της σημερινής Νάουσας. Ο ιδρυτικός μύθος, που διασώζει ο Στέφανος ο Βυζάντιος την καθιστά από τις αρχαιότερες πόλεις της Μακεδονίας. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι ο Φίλιππος Β' επέλεξε το Νυμφαίο της πόλης ως τον τόπο διδασκαλίας του Αλεξάνδρου από τον Αριστοτέλη.

7.                
Πέλλα. Έκειτο 24 χλμ. , βορείως της Λουδίας λίμνης, από τις εκβολές του Λουδία ποταμού. Πρότερον ονομαζόταν Βούνομος ή Βουνόμια, μετωνομάστηκε δε Πέλλα υπό του ομωνύμου ήρωος ο οποίος την έκτισε. Άκμασε κατά τον πέμπτο (5⁰) π.Χ. αιώνα κυρίως επί Αρχελάου (413-399 π.Χ.), οπότε άρχισε να αναπτύσσεται, διακοσμηθείσα με μεγαλοπρεπή κτίρια. Αναφέρεται ήδη τον πέμπτο (5⁰) π.Χ. αιώνα από τον Ηρόδοτο και το Θουκυδίδη. Τον τέταρτο (4⁰) π.Χ. αιώνα θεωρείται από τον Ξενοφώντα ως "η μεγίστη των πόλεων της Μακεδονίας”. Έκειτο επί υψώματος υπεράνω του έλους που σχηματίζεται από τον ποταμό Λουδία. Επί της βασιλείας του Αρχελάου Α' έγινε η πρωτεύουσα του Μακεδονικού βασιλείου αντί των Αιγών (τη σημερινή Βεργίνα). Κατ' άλλους αυτό έγινε επί του Φιλίππου B Πιθανότατα όμως ο Φίλιππος την επανέκτισε και την επεξέτεινε. Μετά την κατάλυση του Μακεδονικού κράτους, η Πέλλα έγινε Ρωμαϊκή αποικία ονομασθείσα Ιουλία Αυγούστα Πέλλα, άρχισε όμως να παρακμάζει. Μετά από ανασκαφές έχει προσδιοριστεί η ακρόπολη, το εντός της άλλοτε λίμνης φρούριο με το θησαυροφυλάκιο των Μακεδόνων βασιλέων, το κέντρο της πόλης με τα καταστήματα της αγοράς, τα όρια της κατοικημένης εκτάσεως, υδραγωγείο, κτίρια ογκώδη διώροφα λαμπρώς διακοσμημένα, νεκροταφεία με μεγαλοπρεπείς τάφους. Στην Πέλλα γεννήθηκε ο Μέγας Αλέξανδρος. Η πόλη αναφέρεται από τους Στράβωνα, Στέφανο Βυζάντιο, Πλίνιο, Πτολεμαίο και Σκύλακα.

β) Στην Πιερία:

8.                 Δίον. Από παλαιοτάτων χρόνων ήταν η ιερή πόλη των Μακεδόνων. Έκειτο ΒΑ του Ολύμπου, στους πρό ποδές του, παρά τον ποταμό Βαφύρα, ο οποίος ήταν πλωτός έως το Δίον. Η πόλη προσφερόταν για την άμυνα της Μακεδονίας και την επικοινωνία με τη Θεσσαλία, μέσω Τεμπών και των στενών της Πέτρας. Yπήρξε σπουδαίο κέντρο πολιτισμού. Ο βασιλιάς Αρχέλαος λάμπρυνε τις τοπικές εορτές θεσπίζοντας αγώνες που τους ονόμασε Ολυμπιακούς αγώνες. H πόλη είχε τέμενος του ιερού του Διός, Γυμνάσιον, πλήθος αναθημάτων, χαλκούν σύμπλεγμα των 25 Μακεδόνων ιππέων των πεσόντων στο Γρανικό ποταμό, έργο του Λυσίππου, ανάθημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου κτλ. Καταστράφηκε από τους Αιτωλούς υπό το Σκόπα. Έως το 169 π.Χ. ανήκε στο Μακεδονικό βασίλειο. Μετά τη μάχη της Πύδνας περιήλθε στους Ρωμαίους. Αναφέρεται από τους Πτολεμαίο, Σκύλακα, Πλίνιο και Στέφανο Βυζάντιο.

9.                 Ηρακλείον ή Ηράκλεια. Ήταν η νοτιότερη πόλη της Μακεδονίας. Τοποθετείται παρά τον Πλαταμώνα στην Πιερία. Ο Σκύλαξ την ονομάζει πρώτη πόλις Μακεδονίας Ηράκλειον. Αναφέρεται στους φορολογικούς καταλόγους των Αθηνών το 425 και 421 π.Χ. Κατά την εποχή της βασιλείας του Φιλίππου Β' ανήκε στο Μα κεδονικό κράτος. Αναφέρεται επίσης από τους Πλίνιο και Στέφανο Βυζάντιο.

10.           
Μεθώνη. Παραλιακή πόλη της Πιερίας, μετά τις εκβολές του Αλιάκμονος, μεταξύ Πύδνας και Αλώρου, βορείως της Πύδνας, στη δυτική πλευρά του Θερμαϊκού. Κατά τον Πλούταρχο, αποικία των Ερετριέων, βραδύτερον δε ορμητήριο των Αθηναίων στις ναυτικές επιχειρήσεις τους περί τη Θάσο. Αναφέρεται στους φο ρολογικούς καταλόγους των Αθηνών 432/1 π.Χ., ως μέλος της Αττικοδηλιακής συμμαχίας. Κατά την πολιορκία της ο Φίλιππος B' έχασε το ένα του μάτι, από βέλος που εκτόξευσε ο Ολύνθιος τοξότης Αστήρ. Μετά την κατάληψή της, το καλοκαίρι του 354 π.Χ., ο Φίλιππος Β' αφού την εκκένωσε από τους κατοίκους της την κατάσκαψε. Φαίνεται ότι επανακτίστηκε κατόπιν, διότι την αναφέρει εκ νέου ο Στράβων. Τοποθετείται παρά το Ελευθεροχώρι. Αναφέρεται επίσης από τους Σκύλα κα και Στέφανο Βυζάντιο.

1.   Πύδνα. Παλαιότερα εκαλείτο Κύδνα. Από του εβδόμου (7^0υ) π.Χ. αιώνος ανήκε στο Μακεδονικό κρά τος. Η Πύδνα ήταν πιθανότατα η μεγαλύτερη πόλη του Μακεδονικού βασιλείου κατά τον πέμπτο (5⁰) π.Χ. αιώνα. Η ακμή της οφείλεται, κυρίως, στο λιμάνι και τη στρατηγική θέση της. Έκειτο στη δυτική παραλία του Θερμαϊκού, βόρεια του Δίου και νότια του ποταμού Αλιάκμονα. Σύμφωνα με το Στράβωνα απείχε 70 στά δια από τη Μεθώνη. Μετά τις μεταρρυθμίσεις του Αρχελάου (413-339 π.Χ.) αποστάτησε από την κεντρική εξουσία, αλλά στα μέσα του τετάρτου (4^0υ) αιώνα π.Χ. και ακριβέστερα το 356 π.Χ. παραδόθηκε στο βασιλιά Φίλιππο W και εξακολούθησε να ακμάζει για δύο περίπου αιώνες. Στην Πύδνα κατέφυγε αργότερα η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ολυμπιάς, φονευθείσα το 316 π.Χ από τον Κάσσανδρο. Στη μάχη της Πύδνας, το 168 π.Χ., οι Μακεδονικές δυνάμεις ηττήθηκαν από τις Ρωμαϊκές και καταλύθηκε το Μακεδονικό βασίλειο. Κατά μήκος των δρόμων, κυρίως, οι οποίοι οδηγούσαν προς τις παράλιες πόλεις του Δίου και της Μεθώνης, αλλά και προς την ενδοχώρα, εντοπίστηκαν τα νεκρο ταφεία της πόλης. Είναι ιδιαίτερα εκτεταμένα, λόγω της συνεχούς κατοίκησης της πόλης, για περισσότερο από 3.000 χρόνια, αλλά και της συγκέντρωσης μεγάλων πληθυσμών κατά τις περιόδους της ακμής της. Τοποθετείται στο ακρωτήριο Αθεράδα, με επίνειό της στην αλυκή Τούζλα. Αναφέρεται από τους Πτολεμαίο, Στράβωνα, Σκύλακα και Στέφανο Βυζάντιο.

γ) Στη Μυγδονία:

12. Θέρμη. Αρχαιότατη πόλη της Μακεδονίας, κείμενη στο Θερμαϊκό κόλπο. Ήδη από το 368 π.Χ. ήταν πόλη του Μακεδονικού κράτους. Σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές, επί των ερειπίων της κτίστηκε, το 315 π.Χ., από τον Κάσσανδρο, η Θεσσαλονίκη, προς τιμήν της αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου Θεσσαλονίκης. Αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Εκαταίο το Μιλήσιο, ο οποίος την αποκαλεί "πόλιν Ελλήνων Θρηίκων”. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ήταν η κυριώτερη πόλη του Θερμαϊκού κόλπου, από την οποία έλαβε και την επωνυμίαν του. Η ονομασία της αποδίδεται στα θερμά αλατούχα και θειούχα ύδατα, τα οποία και σήμερον πηγάζουν πλησίον του Σέδες. Αναφέρεται επίσης από τους Πολύβιο, Στράβωνα και Σκύμνο.

   13. Στρέψα. Έκειτο σε μικρή απόσταση από τη Θέρμη και ΒΔ προς το εσωτερικό, πλησίον της Θεσσαλονίκης. Από το 454 έως το 432 π.Χ. ήταν μέλος της Αττικοδηλιακής συμμαχίας. Το 432 π.Χ. προσχώρησε στο Μακεδονικό κράτος. Αναφέρεται από τους Θουκυδίδη, Στέφανο Βυζάντιο και το Λεξικό Σούδα.

14. Λητή. Η Λητή ήταν η σημαντικότερη πόλη της Μυγδονίας, της περιοχής που εκτεινόταν από τον Αξιό έως τις λίμνες Λαγκαδά και Βόλβης. Βρισκόταν ΒΑ της Θέρμης πλησίον της σημερινής Λητής. Το 480 π.Χ., επί της βασιλείας του Αλεξάνδρου Α', εντάχθηκε στο Μακεδονικό κράτος. Η πόλη πήρε το όνομά της από ένα ιερό της περιοχής αφιερωμένο στη Λητώ. Η θέση της κοντά σε μια σημαντική οδική αρτηρία, στα σημερινά στενά του Δερβενίου, εξηγεί την αδιάκοπη ακμή της από τα αρχαϊκά έως τα νεώτερα χρόνια. Η έρευνα του οικισμού και των νεκροταφείων επιβεβαίωσε τις πληροφορίες, τις οποίες έως τώρα αντλούσαμε από τις φιλολογικές πηγές, αλλά και από τις επιγραφές που βρέθηκαν στην περιοχή και αναφέρουν το όνομά της. Αναφέρεται από τους Πλίνιο, Πτολεμαίο και Στέφανο Βυζάντιο.

  15. Απολλωνία. Ιδρύθηκε το 432 π.Χ. 'Έκειτο μεταξύ Αμφιπόλεως και Θεσσαλονίκης, νοτίως της λίμνης Βόλβης, παρά το Στρυμονικό κόλπο. Σήμερον Πολινά, μεταξύ Εγνατίας οδού και Ολυνθιακού κόλπου. Επί της βασιλείας του Φιλίππου B', εντάχθηκε στο Μακεδονικό κράτος. Αναφέρεται από τους Πλίνιο, Πτολεμαίο, Σκύλακα και Στράβωνα. (Το όνομα Απολλωνία είχαν άλλες δύο πόλεις της Μακεδονίας. Η μία, πόλη της Χαλκιδικής, έκειτο σε απόσταση 90 σταδίων από την Όλυνθο και είχε πρωτοστατήσει στον πόλεμο του 382

π.Χ. και η άλλη έκειτο μεταξύ των εκβολών του Στρυμόνος και του Νέστου, κατά το Στράβωνα, ή κατά τον Λίβιον, μεταξύ της Μαρωνείας και των Αβδήρων.

16. Αρέθουσα. Έκειτο μεταξύ των εκβολών του ποταμού Στρυμόνος και της λίμνης Βόλβης, στα ανατολικά της, στην περιοχή της Βισαλτίας. Προφανώς ήταν αποικία των Ευβοέων. Εκεί ήταν ο Τάφος του ποιητή Ευριπίδη. Αναφέρεται από τους Πλίνιο, _Πτολεμαίο, Σκύλακα, Στέφανο Βυζάντιο και Στράβωνα.

    17. Βορμίσκος ή Βρομίσκος. Πόλη της Μυγδονίας (Θουκ. N 103,1), στον Αυλώνα, περί την έξοδο της λίμνης Βόλβης στη θάλασσα, στα βορειοδυτικά της, στα στενά της Ρεντίνας. Η πόλη αναφέρεται σε φορολογικούς καταλόγους του 425 π.Χ. Αναφέρεται από το Στέφανο το Βυζάντιο, ως "Χωρίον εν Μακεδονία, εν ω κυνοσπάρακτος γέγονεν Ευριπίδης ' '

δ) Στη Βισαλτία:

18. Άργιλος. Έκειτο στο Στρυμονικό κόλπο, στην παραλία προς δυσμάς των εκβολών του ποταμού Στρυμόνος, πλησίον της σημερινής Νιγρίτης. Κτίστηκε το πρώτον από Θράκες και αποικίστηκε κατόπιν, περί τα μέσα της έβδομης (7^ης) π.Χ. εκατονταετίας υπό των Ανδρίων. Κατά τα Μηδικά συνετάγη με τους Έλληνες. Κατά τα πρώτα έτη του Πελοπονησιακού πολέμου ήταν σύμμαχος των Αθηναίων. Το 424 π.Χ. προσχώρησε στο στρατηγό Βρασίδα και τους Λακεδαιμονίους. Δια της ^ς 'Νικίειου” ειρήνης απεδόθη στους Αθηναίους. Αναφέρεται από τον Ηρόδοτο.

        19. Τράγιλος. Έκειτο στο ΝΑ άκρο του Παγγαίου, δυτικώς των Φιλίππων. H ακριβής θέση της δεν έχει προσδιοριστεί.

ε) Στην Ανθεμουσία

20. Ανθεμούς. Παλαιότατη Μακεδονική πόλη της Χαλκιδικής, την οποία αρχικώς κατέλαβαν οι Τημενίδες. Κατά τους αιώνες έκτο (6⁰) και πέμπτο (5⁰) π.Χ., αποτελούσε μέρος του Μακεδονικού κράτους. Έκειτο ΒΑ της αρχαίας Θέρμης, βόρεια της Ολύνθου. Κατά τον τέταρτο (4⁰) π.Χ. αιώνα Μακεδόνες και Χαλκιδική Ομοσπονδία εναλλάσσονται στην κυριαρχία της. Μετά από πολλές περιπέτειες παραχωρήθηκε από το βασιλιά Φίλιππο Β' στους Ολυνθίους. στ) Στην Αμφιταξία:

  21. Ειδομένη ή Ιδομένη ή Ιδομεναί. Τοποθετείται παρά τον Αξιό ποταμό, όπου φαίνονται ερείπια ιερού, ή έναντι της Γευγελής, όπου διακρίνεται αρχαία ακρόπο λη. H Ειδομένη ήταν θυγατέρα του Φέρητος, ή του Άβαντος, μητέρα δε, εκ του Αμυθάονος, του μάντη Μελάμποδος και του Βίαντος. Αναφέρεται για πρώτη φορά από το Θουκυδίδη, κατά την κατάληψή της από το βασιλιά των Θρακών Σιτάλκη, το 429 π.Χ., ως και από τους Στέφανο Βυζάντιο, Πτολεμαίο, Ιεροκλή και Στράβωνα.

22. Γορτυνία. Η Γορτυνία ήταν πόλη της επαρχίας της Ημαθίας. Το όνομα Γορτυνία είναι παραλλαγή του ονόματος της πόλης Γορδυνία. Η πόλη Γορτυνία αναφέρεται από τους Στράβωνα (T 329, απ. 4) και Θουκυδίδη, κατά την κατάληψή της από το βασιλιά των Θρακών Σιτάλκη, (Θουκ. B' 100, 3).

23. Αταλάντη ή Αλλάντη ή Αλλάντιον. Έκειτο παρά τον Αξιό ποταμό, ίσως ανήκουσα στην Αμφαξίτιδα. Το 429 π.Χ. είχε συμμαχήσει με το βασιλιά των Θρακών Σιτάλκη εναντίον του Περδίκκου Β'. Αναφέρεται από το Στέφανο το Βυζάντιο, κατά τον Θεόπομπο και από το Θουκυδίδη.

  24. Ευρωπός ή Εύρωπος. Πόλη της επαρχίας της Ημαθίας, παρά τον Αξιό ποταμό, νοτίως της Αταλάντης, στο σημερινό Ευρωπό. Τοποθετείται παρά το Βαζάτσι. Το όνομά της το έλαβε από τον ήρωα Ευρωπό, υιό του Μακεδόνος και της θυγατέρας του Κέκροπος Ωρείθυιας. (Στέφανος Βυζάντιος στη λέξη Ευρώπη). Αναφέρεται από τους Θουκυδίδη (Β' 100, 3), Στέφανο Βυζάντιο, Πτολεμαίο και Πλίνιο.

ζ) Στην Αλμωπία:

25. Αλμωπία. Ονομάστηκε έτσι από το γίγαντα Άλμωπα, υιό του Ποσειδώνος και της Έλλης, θυγατέρας του Αθάμαντος.

   Άψαλος. Αναφέρεται από τον Πτολεμαίο.

Ευρωπός ή Εύρωπος. Ταυτίζεται με το Παλαιόκαστρο παρά τη Σλάτινα.

Στην Άνω Μακεδονία ήταν οι πόλεις:

η) Στην Εορδαία:

  Αρνισ(σ)α. Έκειτο στην περιοχή της σημερινής ομωνύμου κωμοπόλεως του νομού Πέλλης. Είναι γνωστή από την υποχώρηση σ' αυτήν, του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα από τη Λυγκιστίδα, το 429 π.Χ. Αναφέρεται από τον Πτολεμαίο και το Θουκυδίδη. Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι ήταν η πρώτη πόλη του Μακεδονικού κράτους που συναντούσε κάποιος, επί Περδίκκα Β', ερχόμενος από τη Λυγκηστίδα στην Εορδαία.

θ) Στην Ελιμιώτιδα:

Αιανή ή ΑΙάνη ή Αίανα. Βρισκόταν στην περιοχή του σημερινού νομού Κοζάνης, στην αριστερή όχθη του Αλιάκμονα. Οφείλει το όνομά της στον Αιανό, υιό του βασιλιά των Τυρρηνών Ελύμου. Χαρακτηριστική ήταν στην πόλη αυτή η λατρεία του Πλούτωνος. Αυτό αποδεικνύεται από ενεπίγραφο επιτύμβια στήλη στην οποία αναγράφεται το όνομα της πόλεως και φέρει ανάγλυφη παράσταση του Πλούτωνος με τον Κέρβερο.

  Ελιμεία. Πόλη της ευρύτερης περιοχής της Ελιμιώτιδος, κειμένη κατά την περιοχή της Πτολεμαΐδος, ή κατ' άλλη γνώμη, ΝΑ των Γρεβενών, μεταξύ Γρεβενών και Τσουρλίου, ταυτιζόμενη με το Βελιμίστι. Η αρχαιότερη αναφορά στην πόλη, είναι ο μύθος της ίδρυσής της τον οποίο διασώζουν ο Στράβων και ο Ηρωδιανός. Αναφέρεται επίσης, από τους Πτολεμαίο, Στέφανο Βυζάντιο και Λίβιο.

ι) Στην Ορεστίδα:

Άργος Ορεστικόν, Αρχαία πόλη της Μακεδονίας της οποίας κέντρο ήταν η Ορεστιάς, λίμνη της σημερινής Καστοριάς. Η πόλη αναφέρεται από τους Στράβωνα, Ιεροκλή και Αππιανό.

33. Κήλητρον ή Κέλετρον ή Κύλητρον. Έκειτο επί της χερσονήσου της εισχωρούσης εντός της λίμνης της Καστοριάς. Κατά το 200 π.Χ κυριεύθηκε υπό των Ρω μαίων, από τον ύπατο Σουλπίκιο Γάλβα, όπως αναφέ ρει ο Λίβιος. Έκτοτε δεν αναφέρεται στην Ιστορία. Α ναφέρεται από τον Προκόπιο, ως η υστερώτερον κτισθείσα από τον Διοκλητιανό και αποκληθείσα Διοκλη τιανούπολις. Βάσει της επιγραφής του Λιβίου ταυτίζεται με την Καστοριά. ια) Στη Λυγκη(ι)στίδα:

34. Ηράκλεια. Πόλη της περιοχής της Λυγκηστίδος η οποία κατελάμβανε την πεδιάδα μεταξύ Φλωρίνης και Μοναστηρίου. Έκειτο παρά την Εγνατία οδό, νοτί ως του Μοναστηρίου, επί του ποταμού Λύγκου. Την ίδρυσε ο Φίλιππος B' το 359-358 π.Χ., αποσκοπών στην προάσπιση της Μακεδονίας, από τις από βορρά και δυσμάς επιδρομές, των Παιόνων, Ιλλυριών κτλ. (Ο Στέφανος ο Βυζάντιος την αναφέρει ως ιδρυθείσα από τον Αμύντα Β'. Πιθανόν ο Φίλιππος να την επανίδρυσε και να την επεξέτεινε). Η ονομασία Ηράκλεια, εδόθη προς τιμήν του Ηρακλή, του γενάρχη των Μακεδόνων βασιλέων. Οικοδομές και μνημεία προσέδωσαν στην πόλη ενδιαφέρουσα σημασία. Την περίοδο της Ρωμαϊκής κυριαρχίας, η Ηράκλεια μετωνομάστηκε σε Πελαγονία και Ηράκλεια Πελαγονίας. Αναφέρεται από το Στράβωνα (Ζ' 323), Πολύβιο (ΛΔ' 12, 7), τον Πτολεμαίο (Γ' 12, 30) και τον Ιεροκλή.

Ιβ) Στην Πελαγονία:

 Ακανθος. Βρισκόταν επί του ισθμού μεταξύ του Στρυμονικού και Σιγγιτικού κόλπου, επί της χερσονήσου Ακτής (Άθω). Αναφέρεται από τον Ηρόδοτο, ως αρχαία αποικία της Άνδρου. Έως το 392 π.Χ. ήταν σύμμαχος των Σπαρτιατών. Κατόπιν και έως το 379 π.Χ. ανήκε στη συμπολιτεία των Χαλκιδικών πόλεων. Έκτοτε και έως το 200 π.Χ. ανήκε στο Μακεδονικό βασίλειο. Κατά τον πόλεμο των Ρωμαίων εναντίον του Φιλίππου Ε' κατελήφθη από τους Ρωμαίους και κατεστράφη.

Ακρόθωοι. Ήταν μία από τις πέντε πόλεις της Μακεδονικής χερσονήσου Ακτής (Άθω), κειμένη επί του ακρωτηρίου Ακράθως. Πιθανώς η σημερινή Ουρανού πολις.

Φίλιπποι. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ΦΙ λίππου Β', η πόλη Κρηνίδες (κοντά στη σημερινή Καβάλα) ενσωματώθηκε στο Μακεδονικό βασίλειο, το 356 π.Χ. Η πόλη είχε κτισθεί από τους Θασίους. Μετωνομάστηκε σε Φιλίππους από το Φίλιππο Β', ο οποίος έκτισε εκεί εργοστάσια προς εκμετάλλευση του χρυσοφόρου Παγγαίου. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία κατά την οποία το όνομα ενός βασιλιά δίνεται ως όνομα πόλεως. Η πόλη αναφέρεται από τους Στέφανο Βυζάντιο, Πτολεμαίο και Στράβωνα ως κειμένη παρά την βόρεια πλευρά του Παγγαίου, μεταξύ Νέστου και Στρυμόνος.

Αμφίπολις. Το όνομα της θέσης και του οικισμού που προϋπήρχε, εκεί όπου κτίστηκε το 437 π.Χ. η Αμφίπολη, ήταν "Εννέα Οδοί". Η πόλη ήταν πρώην α ποικία των Αθηναίων. Έκειτο πλησίον των εκβολών του ποταμού Στρυμόνος στην αριστερή όχθη. Ταυτίζεται προς το Νεοχώριον. Ενσωματώθηκε στο Μακεδονικό βασίλειο από το βασιλιά Φίλιππο B' το καλοκαίρι του 357 π.Χ.

Άβυδος. Έκειτο σε θέση παρά τον Αξιό ποταμό. Αναφέρεται από τους Όμηρο, Στράβωνα και Στέφανο Βυζάντιο.

Αγασσαί. Βρισκόταν στην επαρχία της Πιερίας, παρά τη σημερινή Κατερίνη. Αναφέρεται από το Λίβιο.

Αιγίνιον. Ταυτίζεται με το Λιβάνοβο πλησίον του Ελευθεροχωρίου. Ίσως είναι η υπό του Λιβίου αναφερομένη πόλη των Τυμφαίων.

Αιραί ή Ακεσαί. Η πόλη ήταν φόρου υποτελής στους Αθηναίους. Αναφέρεται μόνο από το Στέφανο το Βυζάντιο.

Ακεσαμεναί. Βρισκόταν στην επαρχία της Πιερίας παρά το Σφίγγι. Βασιλιάς και ιδρυτής της πόλεως αναφέρεται ο Ακεσαμενός. Αναφέρεται μόνο από το Στέφανο το Βυζάντιο.

Ποτίδαια. Βρισκόταν στο Θερμαϊκό κόλπο, επι του στενού ισθμού της χερσονήσου Παλλήνης. Ήταν αποικία των Κορινθίων. Κατεληφθη από το βασιλιά Φίλιπ πο Β' το 356 π.Χ. Αναφέρεται από τον Ηρόδοτο.

Ραίκηλος. Κατά τον Αριστοτέλη, η πόλη ιδρύθηκε υπό του Πεισιστράτου στο Θερμαϊκό κόλπο. Ταυτίζε ται με την Αινεία ή με τοποθεσία πλησίον της Καλαμαριάς.

Σάκος. Κώμη στην επαρχία της Πιερίας. Αναφέρεται από το Στέφανο το Βυζάντιο.

Σκιώνη. Ήταν η κυριότερη πόλη .

Σκύδρα , Τορώνη και πολλές άλλες .

Η ΓΡΑΦΗ ΜΑΣ ΚΑΙ Η ΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΣΚΟΠΙΑΝΩΝ ΜΕΡΟΣ 6ον